Hatt-i humayun - Hatt-i humayun

Sulton Abdulmecid "s hatt-ı hümayun (qizil, gorizontal, tepada yozilgan) a memorandum (qora rangda, pastda) aniq masjidlar ta'mirlashga muhtoj.[1] Diagonali qizil qo'l yozuvi - tomonidan qisqacha bayon qilingan buyuk vazir asl nusxasi memorandum. Sulton yozadi: "Menga xabar berishdi. Ushbu xulosada aytib o'tilgan tuzilmalar tezda qayta tiklanishi kerak Jum'ah va Bayram ibodatlar.

Hatt-i humayun (Usmonli turkchasi: خط hmاywn, Turkcha: hatt-ı hümayun yoki hatt-ı hümâyûn), shuningdek, nomi bilan tanilgan hatt-i sharif (hatt-ı şerîf), bo'ladi diplomatiya tomonidan tuzilgan rasmiy xarakterdagi hujjat yoki qo'lyozma yozuv uchun muddat Usmonli Sulton. Shartlar kelib chiqadi shlyapa (Arabcha: qo'l yozuvi, buyruq), xumayun (imperatorlik) va sherif (baland, olijanob). Ushbu yozuvlar odatda tomonidan yozilgan Sulton shaxsan, garchi ular saroy kotibi tomonidan yozilgan bo'lsa ham. Ular odatda sultonga taqdim etgan hujjatga javoban va to'g'ridan-to'g'ri yozilgan buyuk vazir yoki boshqa ofitser Usmonli hukumati. Shunday qilib, ular harfni tasdiqlash yoki rad etish bo'lishi mumkin iltimosnoma, hisobotni tasdiqlash, so'rov uchun ruxsat berish, a-ga izoh farmon yoki boshqa davlat hujjatlari. Hatt-ı hümayuns mavjud hujjatga javob sifatida emas, balki noldan tuzilishi mumkin. Keyin Tanzimat Usmonli imperiyasini modernizatsiya qilishga qaratilgan islohot (1856), hatt-ı hümayunning odatiy turlari s amaliyoti bilan almashtirildi iroda-i seniyye (Frantsuzcha: iradèh "marosim" ma'nosini anglatadi[1-eslatma]), unda Sultonning og'zaki javobi uning hujjatida yozilgan yozuvchi.

Ularning soni 100 mingga yaqin hatt-ı hümayuns Usmonli arxivlarida Istanbul. Eng mashhurlari orasida Farmon (hatt-ı şerîf) Gulhane 1839 yil va Imperator islohoti to'g'risidagi farmon (hatt-ı hümayun) 1856 yil. Birinchisi uchun turkcha atama Tanzimat Fermani aniqroq. Deb nomlangan ushbu farmon Tanzimat islohotlari, sultonning buyrug'ini bajarish uchun buyuk vazirga qo'l bilan yozilgan buyrug'ini topshirgani uchun shunday nomlangan.

Atama "hatt-ı hümayun" ba'zan qo'l bilan yozilgan hujjatni anglatuvchi so'zma-so'z ma'noda ham ishlatilishi mumkin Usmonli Sulton.

Kechki Usmonli imperiyasi atrofida, so'z irade yoki iradèh (frantsuz tilida bo'lgani kabi) ko'pincha Evropa nashrlarida ishlatilgan, ammo 2014 yilga kelib u Evropa tillarida ishlatilmay qoldi.[3]

Turlari hatt-ı hümayun

The hatt-ı hümayun odatda ga yoziladi buyuk vazir (Sadrazam), yoki u yo'q bo'lganda, uning o'rniga ( ka'immakam ), yoki grand admiral kabi boshqa yuqori lavozimli mulozimga (Kapudan-i Derya ) yoki general-gubernator (Beylerbey ) ning Rumeli. Uch turi mavjud edi hatt-ı humayuns:[4]

  • hukumat lavozimiga murojaat qilganlar
  • "oq tanlilar"
  • hujjatdagilar

Hatt-ı hümayun hukumat lavozimiga

Sultonning eslatmasi Murod IV Vazir Sulaymon Poshoni lavozimga tayinlash to'g'risidagi hujjatda (tepasida qalin skriptda) Beylerbey ning Rumeli: "Talab qilinganidek bajaring."[1]

Muntazam qarorlar (ferman ) yoki imtiyoz unvonlari (berat) yozuvchi tomonidan yozilgan, ammo ba'zi rasmiylarga va ayniqsa muhim bo'lganlarga yozilganidan oldin Sultonning muhri yonida o'z qo'li bilan yozilgan yozuvi bor edi (tugra ). Tugra va yozuvlar bezatilgan ramka bilan o'ralgan bo'lishi mumkin.[5] Notada uning alohida bir qismi ta'kidlangan bo'lar edi farmon, uni aybsiz bajarishga undash yoki buyurtma qilish. Ular chaqirildi Hatt-ı Hümayunla Müveşşeh Ferman (a. bilan bezatilgan ferman hatt-ı hümayun) yoki Unvanına Hatt-ı Humayun (hatt-ı hümayun sarlavhaga).[6] Yozuvda "kerak bo'lganda bajarilishi kerak" ()mûcebince amel qilina) yoki, "mening buyrug'im talab qilingan tarzda bajarilishi kerak va uning bajarilishiga hech kim aralashmasligi kerak" (emrim mûcebince amel oluna, kimseye müdahale etmeyeler). Sarlavhaga ba'zi farmonlar Sultonning farmoni yuborilgan shaxsni (odamlarni) rag'batlantirish yoki sharaflash uchun maqtaganligi bilan boshlangan. Kamdan kam hollarda, "agar siz boshingizni saqlamoqchi bo'lsangiz, ushbu buyurtmani talab darajasida bajaring" (kabi) tahdid bo'lishi mumkin (Başın gerek ise mûcebiyle amel oluna).[5]

Hatt-ı hümayun oq rangda

Hatt-ı hümayun ning oqida Mahmud II to'g'onlarni saqlash masalasini ko'rib chiqish uchun uning buyuk vaziriga Istanbul qurg'oqchilik paytida o'z fuqarolarining qashshoqligini engillashtirish uchun.[7]

"Hatt-ı hümayun oq rangda" (beyaz ustiga hatt-ı hümâyun) sultondan kelib chiqqan hujjatlar edi (ex officio ) mavjud hujjatdagi yozuv emas. Farmon bo'sh (ya'ni oq) sahifada yozilganligi sababli ular shunday nomlangan. Ular buyruq, an kabi hujjatlar bo'lishi mumkin farmon, tayinlash xati yoki chet el hukmdoriga maktub.

U erda ham mavjud hatt-ı hümayunsultonning fikrlari yoki hatto ba'zi masalalarda hissiyotlarini ifoda etuvchi. Masalan, muvaffaqiyatli himoya qilinganidan keyin Mosul kuchlariga qarshi Nodir Shoh, 1743 yilda Sulton Mahmud I yubordi a hatt-ı hümayun hokimi Xos Husayn Poshoga, u hokim va Mosul jangchilarining qahramonlik ishlarini misrada madh etgan.[8]

Hatt-ı hümayun hujjatda

A hatt-ı hümâyûn ning Selim III (yuqoridagi qalin qo'l yozuvi bilan) bo'yicha a telxis kelasi kun uchun Istanbulga etarlicha go'sht etkazib berishni ta'minlashga qaratilgan sa'y-harakatlari to'g'risida buyuk vzir tomonidan yozilgan (xulosa) Ramazon.[9] Sulton o'z minnatdorchiligini yozadi: "Bu mening imperatorlik bilimimga aylandi. Kelajakda bundan ham ko'proq narsani qiling. Sizni ko'rishga ijozat bering."

Oddiy byurokratik tartibda hujjat buyuk vazir, yoki uning o'rinbosari kaymakam (Kâimmakam Paşa), kim Sultonga tegishli bo'lgan vaziyatni sarhisob qilib, bu masala bo'yicha Sultonning irodasini so'raydi. Bunday hujjatlar chaqirilgan telxis (xulosa) XIX asrgacha va takrir (taklif) keyinroq.[10] Sultonning qo'lyozma javobi (uning buyrug'i yoki qarori) chaqirildi hatt-ı hümâyûn telhis yoki hatt-ı hümâyûn on takrir. Sultonga topshirilgan boshqa hujjatlar hujjatlari (arzuhal), og'zaki murojaatlarning qasamyod qilingan nusxalari (mahzar), yuqoriroqdan quyi idoraga hisobotlar (shukka) tomonidan diniy ma'ruzalar Qadis yuqori idoralarga (ilom) va yozuvlar kitoblari (tahrirat). Ular chaqiriladi hatt-ı hümâyûn on arz, hatt-ı hümâyûn on mahzarva hokazo hujjatlar turiga qarab.[10] Sulton nafaqat vazirlari tomonidan unga taqdim etilgan hujjatlarga, balki arizalarga ham javob berdi (arzuhal) juma namozidan keyin unga bo'ysunuvchilar tomonidan topshirilgan.[4] Shunday qilib, hatt-ı hümayunhujjatlardagi yozuvlar o'xshash edi Papa yozuvlari va nusxalar boshqa imperatorlik rejimlarida ishlatilgan.

Sulton juma namozi yoki boshqa holatlarda jamoatchilik bilan bog'langanda, odamlar unga nomlangan murojaatlarni topshirishardi. Keyinchalik ular vazirlar kengashi tomonidan muhokama qilindi va qaror qilindi. Ular barcha murojaatlarning qisqacha mazmuni va har biri bo'yicha qaror qabul qilingan ishni tayyorlaydilar. Sulton xuddi shu varaqqa "Menga xabar berildi" deb yozar edi (manzurum bo'lditur) bir necha marta, so'ngra u nazarda tutgan element raqami. Keyinchalik saroy byurokratiyasi qayta tashkil etilganida Tanzimat islohotlari, Sultonning qarori qisqacha hujjatning pastki qismida to'g'ridan-to'g'ri Bosh kotib tomonidan yozilgan va bu bitta qaror barcha qarorlarga tegishli edi.[5]

Amaliyotlar

Sultonning qarorini talab qiladigan iltimosnoma yoki eslatma unga topshirilishi kerak bo'lganida, buyuk vazir odatda an tayyorlagan Kirish; qisqa Umumiy ma'lumot (telxis) ilova sifatida. Ba'zi hollarda, alohida vakolatli hujjat tayyorlash o'rniga, katta vazir yoki uning o'rinbosari o'z xulosasini va qarashlarini diagonali, pastki funktsiyalardan kelgan hujjatlarning yuqori yoki pastki chetlariga yozib qo'ygan (yuqoridagi birinchi rasmdagi misolga qarang). Yozma hujjatdagi bunday izohlar chaqirildi derkenar.[10] Ba'zan buyuk vizir g'aznachiga o'xshash quyi darajadagi funktsiyadan kelgan taklifning ustiga alohida qopqoq sahifasini qo'shib qo'yadi (Defterdar ) yoki Mudofaa vaziri (Serasker ), masalan, "bu taklif Defterdar"Bunday holatlarda Sulton o'ziniki yozar edi hatt-ı hümayun muqova sahifasida. Boshqa hollarda, buyuk vazir bu masalani to'g'ridan-to'g'ri quyi funktsiyachi tomonidan taqdim etilgan hujjat chetida sarhisob qiladi va Sulton ham o'sha sahifada yozadi. Ba'zan Sulton o'z qarorini taqdim etilgan hujjatga ilova qilingan yangi qog'ozga yozib qo'yardi.[10]

Ko'p hollarda hatt-ı humayunBularni Sulton o'zi yozgan, ammo ba'zilari bosh kotib yoki boshqa bir amaldor tomonidan yozilgan. Muhim hatt-ı humayunBa'zan diplomatik yozishmalar rahbari tomonidan tuzilgan (Reis-ul Kuttab) yoki dengiz floti kotibi (Kapudan Paşa). Ba'zi hollarda, keyinchalik Sulton tomonidan qayta yozilgan hujjat loyihasini kim tomonidan tayyorlanganligi to'g'risida yozuvlar mavjud edi.[5]

Hatt-ı hümayunOdatda, ular sana bilan belgilanmagan edi, ammo ba'zilari xazinadan pul olib chiqish bilan bog'liq bo'lgan sana bor edi. Eng kech davr hatt-ı hümayuns va iradelarda sanalar bor edi. Abdulhamid I ayniqsa, u bilan uchrashishga moyil edi hatt-ı hümayuns. Uning buyuk vaziri Koca Yusuf Posho, keyinchalik bu tanishish amaliyotini taklif qildi hatt-ı hümayunAbdulhamidning vorisiga Selim III uning buyruqlari bajarilganligini kuzatishi uchun. Biroq, bu taklif qabul qilinmadi.[5] Abdulhamid II hukmronligining so'nggi qismlariga imzo ishlatgan.[5]

Til

Shuni ta'kidlash kerakki Minbar yuborilishi kerak Madina 134 talab qilinadi kantarlar mis, Sulaymon I tepada, o'z qo'li bilan "berilsin" deb javob beradi.[1]

Tili hatt-ı hümayunhujjatlardagi s, odatda, bir shakli edi Turkcha bugungi kunda ham tushunarli (og'zaki) va asrlar davomida ozgina o'zgargan.[6][9] Ko'p hujjatlar yoki izohlar "men berdim" kabi qisqa sharhlar edi (verdim), "berilsin" (verilsin), "bo'lmaydi" (bo'lmaydi), "yozilsin" (yozilsin), "men uchun tushunarli / tushunarli" (malûm bo'ldi / malûmum bo'lditur), "uni taqdim eting" (tedârük edesin), "bu mening ko'zimga keldi" (manzûrum bo'ldi / manzûrum bo'lditur), "javob berilsin" (cevap verile), "yozib oling" (mukayyet olasini), "ta'minlansin" (tedârik viewssün), "keraksiz bo'lsinlar" ("berhûrdâr olsunlar").[5]

Ba'zi sultonlar "Bu mening bilimimga aylandi" (Malumum bo'ldi) va mavzu bo'yicha kirish bilan davom eting, so'ngra "ushbu hisobot / iltimosnoma / yozuvlar /" kabi fikrlarini bildiring.va boshqalar. tashqi ko'rinish va ma'no mening imperatorlik bilimimga aylandi "("... ishbu takrîrin / telhîsin / shukkanın / kaimenin manzûr va me'azi ma'lum-i hümayûnum bo'ldi"). Hatt-ı hümayunsdagi ba'zi keng tarqalgan iboralar "ushbu hisobotga ko'ra ..." (ishbu telhisin mûcebince), "masala aniq" (cümlesi malumdur), "Ruxsat beraman" (ruxsat verdim), "Berilgan faktlarga ko'ra beraman" (vech-i meşruh uchun verdim).[4]

Hatt-ı hümayuns pozitsiyasiga tez-tez "Talabga binoan bajarish kerak" kabi iborali iboralar bo'lgan (Mûcebince amel qilina) yoki "Talab qilinganidek qilish kerak, qarama-qarshi emas" (Mûcebince amel va hilafindan hazer oluna).[5]

Hatt-ı hümayunOq rangdagi yozuvlar yanada aniqroq ishlangan va ba'zilari Sulton qalamiga olinishdan oldin yozuvchi tomonidan yozilgan bo'lishi mumkin. Ular ko'pincha qabul qiluvchiga murojaat qilishdan boshladilar. Sulton o'zining buyuk vezirini "Mening vazrim" deb atagan bo'lar edi yoki agar uning buyuk vaziri urushda bo'lganida, uning o'rinbosarini "Ka'immakam Boshqa rasmiylarga yozilganlar ko'pincha "Siz mening Rumelining Vaziri, Mehmed Posho" ("Sen ki Rumili vezîrim Mehmed Paşa'sın"). Din ishlari boshlig'i (Shayxulislom ) yoki Sultonning shaxsiy o'qituvchisi sodda va hurmat bilan murojaat qilishlari kerak edi. Bunday holatlarda hatt-ı hümayun tantanali ravishda, imperator qilichi va plash bilan topshirilishi kerak edi, chunki yuqori martabaga tayinlanganda, "Men sizni ulug'vor salomim bilan ulug'laganimdan keyin buni bilishingiz kerak ..." (kabi) gulli salom bo'ladi.seni selam-ı şahanemle tashrif eylediğimden keyin malumun ola ki ...). Harbiy qo'mondon bilan yozishmalar uzoq va chiroyli bezatilgan salomga ega bo'lishi yoki shunchaki unga unvon bilan murojaat qilishi mumkin.[5] Manzilsiz yozuv katta vazir yoki uning o'rinbosari uchun mo'ljallangan edi.[10]

Tarix

Javob (taxminan 1788) Selim III o'rniga "Islambol" ni chop etish to'g'risidagi memorandumdaKostantiniye "yangi tangalarda:" Mening katta vazirimning o'rinbosari! Mening imperator farmonim shuki, agar amaldagi qonunga zid bo'lmasa, Konstantiniyening so'zi bosilmasligi kerak. "[4]

Eng qadimgi hatt-ı hümayun Sulton yuborgan Murod I ga Evrenos Bey 1386 yilda,[4] qo'mondonni fathlari uchun maqtash va odamlarni boshqarish bo'yicha maslahat berish.[11] Hukmronligiga qadar Murod III, Vazirlar sultonlarga masalalarni og'zaki ravishda taqdim etar edilar, ular o'zlarining roziligini yoki rad etishlarini og'zaki ravishda berishadi. Esa hatt-ı hümayunbunga qadar juda kam uchragan, ular keyinchalik ko'paygan, ayniqsa Sultonlar davrida, masalan Abdülhamid I, Selim III va Mahmud II, o'zlarining nazoratini oshirishni va hamma narsadan xabardor bo'lishni xohlagan.[4]

Ning mazmuni hatt-ı hümayuns sulton va uning vazirlar kengashi o'rtasida mavjud bo'lgan hokimiyat uchun kurashni aks ettirishga intiladi Divan ). Dan foydalanish jarayoni hatt-ı hümayun Murod III davrida vujudga kelgan buyuk vazirning harakatlarini avtorizatsiya qilish. Bu buyuk vazirda hokimiyat va mustaqillikning yo'qolishiga olib keldi, boshqa ustoz kabi saroy odamlari esa Haram (Harem Ağası ) yoki kanizaklar (kariyeSultonga ko'proq kirish imkoniga ega bo'lganlar. Sultonlar batafsil ko'rsatma yoki maslahat berish orqali buyuk vizirlarning buyruqlarini bajarishda shunchaki nazoratchi bo'lish rolini kamaytirdilar.[6] Bu holat biroz teskari reaktsiyaga sabab bo'lganga o'xshaydi, chunki 17-asrning aksariyat qismida buyuk vizirlarning obro'siga va "oliy vakil" kuchiga qaytishga urinishlar bo'lgan (vekil-i mutlak) va vaqt o'tishi bilan hatt-ı hümayunlar avvalgi soddaligiga qaytishdi. Biroq, XVIII asrda Selim III byurokratiyaning haddan tashqari markazlashishi va uning umumiy samarasizligidan tashvishga tushdi. U maslahat organlarini yaratdi (meclis-i meşveret) ba'zi vakolatlarni u va buyuk vazir bilan bo'lishish. U batafsil javoblar berar edi hatt-ı hümayunundan so'ralgan savollarga javob berdi va uning qarorlariga rioya qilinganligi to'g'risida so'rov o'tkazdi. The hatt-ı hümayun qarorlari tez va aniq bajarilishini ta'minlash uchun Selim III ning vositasi bo'ldi.[6]

Mahmud II davrida, 1830-yillarning boshlarida buyuk vazirning esdaliklariga yozish amaliyoti Imperator idorasining Bosh kotibi tomonidan almashtirildi (Mobeyn-i Humoyun Boshkatibi) Sultonning qarorini yozib olish.[5] Keyin Tanzimat, hukumat byurokratiyasi soddalashtirildi. Ko'pgina muntazam aloqalar uchun imperator yozuvchisi (Serkâtib-i shahriyori) aytilgan irodani yozishni boshladi (iroda) Sultonning va shu tariqa iroda (shuningdek, deyiladi iroda-i seniyye, ya'ni "oliy iroda", yoki iroda-i şahane, ya'ni "ulug'vor iroda") o'rnini egalladi hatt-ı hümayun. Dan foydalanish hatt-ı hümayunSulton va buyuk vazir o'rtasida oq tanli lavozimlar yuqori darajadagi lavozimga tayinlash yoki lavozimga ko'tarilish kabi muhim masalalarda davom etdi. Kamdan-kam hollarda buyuk vazir va Sulton bir-biriga to'g'ridan-to'g'ri ham yozishgan.[5]

Sultonning qarorini talab qiladigan juda ko'p hujjatlar yoki a hatt-ı hümayun yoki an irade-i senniye Usmonli hukumati qanchalik markazlashganligini ko'rsatuvchi ko'rsatkich sifatida qaraladi.[4] Abdülhamid I birida o'zini yozgan hatt-ı hümayuns "Mening qalam qo'limni tashlab ketadigan vaqtim yo'q, Xudoning irodasi bilan bunday bo'lmaydi."[12]

Erta hatt-ı hümayunlarda yozilgan xattotlik uslublari ning talik, tâlik kırması (talikning bir varianti), nesih va riq’a. Keyin Mahmud II, ular faqat riq'ada yozilgan.[13] Ahmed III va Mahmud II mohir qalamkashlar va ular edi hatt-ı hümayunlar rasmiy hujjatlar bo'yicha uzoq va batafsil izohlari bilan ajralib turadi.[4] Aksincha, taxtga erta yoshda kirgan sultonlar, masalan Murod V va Mehmed IV imlo va xattotlikni yomon namoyish eting.[5]

Arxiv

Hatt-ı hümayunKatta vazirga yuborilgan narsalar muomala qilingan va katta vazirning kotibiyati Amedi Kalemida yozilgan. Amadiy Kalemi buyuk vazir va Sulton o'rtasidagi barcha yozishmalarni hamda chet el hukmdorlari va Usmonli elchilari bilan yozishmalarni uyushtirgan va qayd etgan. Boshqalar hatt-ı hümayunKatta vezirga yo'naltirilmagan hujjatlar boshqa hujjatlar do'konlarida saqlangan (chaqirilgan) fon hozirgi turk arxivchilari terminologiyasida).[6]

Kesib tashlash hatt-ı hümayuns

O'n to'qqizinchi asrda davlat arxivlari tashkil etilayotganda hujjatlar ahamiyatiga qarab tartibga solingan. Hatt-ı hümayunXalqaro munosabatlar, chegara operatsiyalari va ichki tartib qoidalari bilan bir qatorda, oq rangdagi odamlar eng muhim deb hisoblangan. Ikkinchi darajali ahamiyatga ega bo'lgan hujjatlar muntazam ravishda magistrallarga joylashtirilib, ta'mirga muhtoj qabrlarda saqlanardi. Ehtimol, Sultonga bo'lgan hurmat belgisi sifatida,[4] hatt-ı hümayunhujjatlar (arizalar, hisobotlar, va boshqalar.) bilan birga kesilgan va saqlangan hatt-ı hümayunoq hujjatlar ustida, qolgan hujjatlar boshqa joyda saqlangan.[14] Ushbu chiqib ketish hatt-ı hümayunlar o'zlari murojaat qilgan hujjatlar bilan o'zaro bog'liq bo'lmagan va faqat saroy idorasi tomonidan umumiy so'zlar va taxminiy sanadan foydalangan holda izohlangan. Sultonlar ularnikiga tanishish odatiga ega bo'lmaganligi sababli hatt-ı hümayuns imperiyaning so'nggi davriga qadar, aksariyat hollarda ular bilan bog'liq hujjatlar ma'lum emas. Aksincha, Sultonga topshirilgan ko'plab memorandum, iltimosnoma yoki so'rov bo'yicha qarorlar noma'lum. Ning ajratilishi hatt-ı hümayunularning hujjatlaridan olingan ma'lumotlar tadqiqotchilar uchun katta ma'lumot yo'qotishi hisoblanadi.[15][16] The Usmonli arxivlari Istanbulda "chiqib ketish" ning maxsus bo'limi mavjud hatt-ı hümayuns ".[4]

Kataloglar

Bugungi kunda hamma ma'lum hatt-ı hümayunlar kompyuterlashtirilgan ma'lumotlar bazasida qayd etilgan Usmonli arxivlari Turkiya Bosh vazirining (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, yoki qisqacha BOA) Istanbulda bo'lib, ularning soni 95,134 ga teng.[17] Ko'pchilik hatt-ı hümayunlar BOA va .da saqlanadi Topkapi muzeyi Arxiv. BOA tarkibida 58,000 mavjud hatt-ı hümayuns.[18]

Chunki hatt-ı hümayunlar dastlab muntazam ravishda tashkil qilinmagan, XIX asr va yigirmanchi asrning boshlarida tarixchilar bir nechta kataloglarni yaratdilar. hatt-ı hümayunlar turli tashkiliy tamoyillarga asoslangan. Ushbu tarixiy kataloglar BOA tarixchilari tomonidan hali ham foydalanilmoqda:[19]

Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi ning katalogi hatt-ı hümayunMedi Kalemiga tegishli bo'lgan narsalar. U 62312 hujjat, ularning qisqacha xulosalari bilan ro'yxatlangan 31 jilddan iborat. Ushbu katalogda 1730 yildan 1839 yilgacha bo'lgan hujjatlar ro'yxati keltirilgan, ammo asosan Selim III va Mahmud II davrlaridagi ushbu davrga oid hujjatlar keltirilgan.

Ali Emiri Tasnifi Usmonli davlati tashkil topgandan Abdülmecid davrigacha bo'lgan Sultonlar suvereniteti davrlariga muvofiq tashkil etilgan 181,239 hujjatlarning xronologik katalogidir. Bilan birga hatt-ı hümayuns, ushbu katalog tashqi aloqalar bo'yicha hujjatlarni o'z ichiga oladi.

Ibnulemin Tasnifi tarixchi Ibnulemin Mahmud Kamol boshchiligidagi qo'mita tomonidan yaratilgan katalogdir. U 1290–1873 yillarni qamrab oladi. 329 bilan birga hatt-ı hümayuns, saroy yozishmalariga, shaxsiy yozishmalarga, uchrashuvlarga, erga beriladigan grantlarga oid boshqa har xil turdagi hujjatlarni sanab beradi (timar va zeamet ) va xayriya ehsonlari (vakıf ).

Muallim Cevdet Tasnifi mahalliy hukumatlar, viloyat ma'muriyati, vakf va ichki xavfsizlik kabi mavzular bo'yicha tashkil qilingan 34 jilddagi 216 572 hujjatlarni kataloglari.

The Hatt-ı Hümayyun 1856 yil

Asosiy maqola: Usmonli islohoti 1856 y

Garchi minglab mavjud bo'lsa ham hatt-ı hümayunlar, imperator islohoti to'g'risidagi farmon (yoki Islohat Fermani) 1856 yildayoq yaxshi ma'lumki, aksariyat tarixiy matnlarda uni "Hatt-i Humayun" deb atashadi. Sultonning ushbu farmoni Abdülmecid I e'tiqodidan qat'i nazar, barchaga ta'lim, hukumat tayinlash va adolatni amalga oshirishda tenglikni va'da qildi. Yilda Dustur, Usmonli qonunlar kodeksi, bu matn ferman Yuqoridagi a bilan bezatilgan holda takomillashtirilgan, buyuk vizirga yozilgan "oliy fermanning nusxasi" sifatida taqdim etilgan hatt-ı hümayun."[20] Shunday qilib, texnik jihatdan bu farmon a hatt-ı hümayun martabaga.

1856 yildagi islohotlar to'g'risidagi Farmon ba'zan "Islohotning nusxasi" deb nomlangan.[21][22] Bu erda "nusxa ko'chirish" so'zi "so'rovga yoki boshqa hujjatga javob berish" emas, balki "farmon, farmon" ma'nosida ishlatiladi.[23]

The Hatt-ı Hümayun 1856 yilgi islohotning yana bir muhim farmoni - " Gulhanening Xatt-i Sharif 1839 yil va uning bir qismi Tanzimat islohotlar. Ushbu hujjat odatda "Xatt-i Sharif" deb nomlanadi, garchi boshqa ko'plab xatt-i shariflar mavjud bo'lsa ham, bu atama bilan sinonimdir hatt-ı hümayun.

Sultonning yozuvi

Rasmiy bo'lmagan hatt-ı hümayun o'rtasida Ahmed III va uning buyuk vaziri. "Vizirim. Bugun qayerga borishni niyat qilyapsiz? Qizim, hayotimning bir bo'lagi? Muqaddas ruhingiz salomatligi haqidagi xabar bilan meni xursand qiling. Tanamning sog'lig'i yaxshi, Xudoga shukur. Mennikilar imperator oilasi ham sog'lig'i yaxshi. Bilganingizda menga xabar bering. "[1]

Atama hatt-ı hümayun vaqti-vaqti bilan Sultonning qo'l yozuvi ma'nosida ishlatiladi.[6] Masalan, imperator shoiri Nef'i yozgan a masnaviy tasvirlangan 22 kupletdan xattotlik Sulton Murod IV, deb nomlangan Der-Vasf-i Hatt-i Humayun-i Sulton Murod Xon. She'rning hammasi Sultonning yozganlariga iltifot.[24]

Izohlar

  1. ^ Etnik ozchiliklar tillarida:[2]
    • Armancha: kayserakan hramanagr
    • Bolgarcha: Imperatorskyi Ukaz.
    • Yunoncha: ΚΑυτρττriozύ rárap (Avtokratorikou Iradé)
    • Ladino: irade imperial

Adabiyotlar

  1. ^ a b v d "Hatt-ı Hümayyun". Olingan 29 avgust 2012.
  2. ^ Strauss, Yoxann (2010). "Ko'p tilli imperiya uchun konstitutsiya: tarjimalari Kanun-ı Esasi va ozchilik tillariga boshqa rasmiy matnlar ". Hertsogda, Kristof; Malek Sharif (tahrir). Demokratiyada birinchi Usmonli tajribasi. Vursburg. 21-51 betlar. (kitobdagi ma'lumot sahifasi da Martin Lyuter universiteti ) - keltirilgan: p. 40 (PDF 42-bet) // "Boshqa atamalar, masalan iradèh ("ordonnance;" turkcha irade), bugungi kunda eskirgan bo'lib, Evropa matbuotida o'sha paytda juda keng tarqalgan edi. "
  3. ^ Strauss, Yoxann (2010). "Ko'p tilli imperiya uchun konstitutsiya: tarjimalari Kanun-ı Esasi va ozchilik tillariga boshqa rasmiy matnlar ". Hertsogda, Kristof; Malek Sharif (tahrir). Demokratiyada birinchi Usmonli tajribasi. Vursburg: Orient-Institut Istanbul. 21-51 betlar. (kitobdagi ma'lumot sahifasi da Martin Lyuter universiteti ) // CITED: p. 39 (PDF p. 41/338).
  4. ^ a b v d e f g h men j Huseyin Özdemir (2009). "Hatt-ı Humayın". Sızıntı (turk tilida). 31 (365): 230. Arxivlangan asl nusxasi 2011 yil 19 aprelda. Olingan 29 noyabr 2010.
  5. ^ a b v d e f g h men j k l "Hatt-ı Hümayyun". Islom Ansiklopedisi (turk tilida). Türkiye Diyanet Vakfi. 1988 yil. Yo'qolgan yoki bo'sh | url = (Yordam bering)
  6. ^ a b v d e f Bekir Koch (2000). "Hatt-ı Hümayyunların Diplomatik Özellikleri va Padişahı bilgilendirme Sürecindeki Yerleri" (PDF). OTAM, Anqara universiteti Osmanlı Tarixi Araştırma ve Uygulama Merkezi (turk tilida) (11): 305-313.
  7. ^ "Osmanlıca Tercüme". Olingan 29 avgust 2012.
  8. ^ Denis Sinor (1996). Ural va Oltoy seriyalari, 1-150-jildlar. Psixologiya matbuoti. p. 177. ISBN  978-0-7007-0380-7.
  9. ^ a b Yücel Özkaya. "III. Selim'in Imparatorluk Hakkidagi Bazı Hatt-ı Humayunları" (PDF) (turk tilida). Olingan 1 dekabr 2010.
  10. ^ a b v d e Usmon Köksal. "Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün va Ikki Osmanlı Sultonining Sürgünle İlgili Hattı-ı Humayunları" (PDF) (turk tilida). Olingan 1 dekabr 2010.
  11. ^ Mehmet İnbaşı (iyun 2010). "Murad-ı Hudavendigar'dan Gazi Evrenos Bey'e maktab ..." Sakın ola kibirlenmeyesin!"". Tarix va Düşünce (turk tilida). Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 10-iyulda. Olingan 10 dekabr 2010.
  12. ^ Huseyin Özdemir (2009). "Hatt-ı Humayın". Sızıntı (turk tilida). 31 (365): 230. Arxivlangan asl nusxasi 2011 yil 19 aprelda. Olingan 29 noyabr 2010. Benim bir vaqtim yokdur ki kalem elimden dushmez. Vallahu'l-azim elimden dushmez.
  13. ^ Sertaç Kayserilioğlu. "Imperial Fermans" (turk tilida). Olingan 23 mart 2010.
  14. ^ Seyfullah Aslan. "Hazine-i Evrakin Kurilishi" (turk tilida). Arxivlandi asl nusxasi 2010 yil 1-noyabrda. Olingan 1 dekabr 2010.
  15. ^ Ishak Keskin (2007). "Osmanlı Arşivciliğinin Teorik Dayanakları Hakkida". Turk Kütüphaneciliği (turk tilida). 21: 271-303. Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 18-iyulda. Olingan 8 dekabr 2010.
  16. ^ Fotih Rukanji (2008). "Osmanlı Devleti'nde Arşivcilik Çalışmaları". Turk Kütüphaneciliği (turk tilida). 22: 414–434. Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 18-iyulda. Olingan 8 dekabr 2010.
  17. ^ Yunus Sarinay; va boshq. "Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi". T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (turk tilida). Arxivlandi asl nusxasi 2011 yil 27 sentyabrda. Olingan 6 dekabr 2010.
  18. ^ "Boshbakanlık arxivi" (turk tilida). Olingan 30 noyabr 2010.
  19. ^ Mehmet Seyitdanlıoğlu (2009). "19. Yüzyıl Türkiye Yönetim Tarixi manbalari: Bir Bibliyografya Denemesi". 19.Yuzyıl Türkiye Yönetim Tarixi (turk tilida). Arxivlandi asl nusxasi 2010 yil 25 iyulda. Olingan 2 dekabr 2010.
  20. ^ "Islahata dair taraf-ı Vekâlet-i mutlakaya hitaben balasi hatt-ı humayun ile müveşşeh şerefsadır bo'lgan ferman-ı alinin suretidir". Dustur (Istanbul: Matbaa-i Amir) (turk tilida). 1. 1856. Izoh 4 ga qarang: Edhem Eldem. "Usmonlilarning Evropa bilan moliyaviy integratsiyasi: chet el kreditlari, Usmonli banki va Usmonlilarning davlat qarzi" (PDF). Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2006 yil 31 mayda. Olingan 5 dekabr 2010.
  21. ^ Bog'azichi universiteti, Otaturk zamonaviy turk tarixi instituti. "Islohot bayoni - Islahat Fermani (1856 yil 18-fevral)". Olingan 5 dekabr 2010.
  22. ^ Shou, Stenford J. va Goxan Çetinsaya. "Usmonli imperiyasi". Islom dunyosi Oksford Ensiklopediyasida. Oksford Islomshunosliklari Onlayn. Olingan 5 dekabr 2010.
  23. ^ "Nusxa, n". Oksford ingliz lug'ati. 2010 yil aprel.
  24. ^ Ahmet Topal (2009). "Klasik Turk Shiirinde Tuğra Ve Bir Edebî Tür Olarak Tug'ra" (PDF). Turkshunoslik (turk tilida). 4 (2): 1008-1024. Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2012 yil 21 martda. Olingan 6 mart 2011.